Avrupa’nın Tarım ve Hayvancılık Geleceği: İklim Değişikliğinin Gölgesinde 2050

Küresel ısınma ve iklim değişikliği, Avrupa’nın tarım ve hayvancılık sektörlerini köklü bir şekilde dönüştürüyor. Artan sıcaklıklar, düzensiz yağışlar, seller ve kuraklıklar, Avrupa’nın gıda üretimini ve kırsal ekonomilerini yeniden şekillendiriyor. 2050’ye baktığımızda, bu değişimlerin hem riskler hem de fırsatlar sunduğunu görüyoruz. Çiftçiler, bilim insanları ve politika yapıcılar, bu yeni gerçekliğe uyum sağlamak için şimdiden harekete geçiyor. Peki, Avrupa’nın tarım ve hayvancılık geleceği nasıl görünecek? Ekonomik ve toplumsal etkiler neler olacak? Ve bu krizden doğan fırsatlar nasıl değerlendirilebilir?

Avrupa, iklim değişikliğinin etkilerini en yoğun şekilde hisseden bölgelerden biri. Güney Avrupa’da, özellikle İspanya, İtalya ve Yunanistan gibi Akdeniz ülkelerinde, sıcaklık artışları ve uzayan kuraklıklar tarımsal üretimi tehdit ediyor. Zeytin, üzüm ve narenciye gibi geleneksel ürünlerde verim kayıpları son 20 yılda %10-30 arasında artarken, 2050’ye kadar bu kayıpların %30-50’ye ulaşması bekleniyor. Sulama maliyetleri %50 artabilir, bu da küçük ölçekli çiftçileri iflasın eşiğine getirebilir. Kuraklık, su kaynaklarını tüketiyor ve toprak erozyonunu hızlandırıyor; örneğin, İspanya’da tarım arazilerinin %20’si 2030’a kadar verimsiz hale gelebilir. Dahası, artan orman yangınları, özellikle 2019-2020 Avustralya yangınlarından ilhamla, Güney Avrupa’da tarım arazilerini fiziksel olarak yok etme riski taşıyor. Deniz seviyesinin 1-2 metre yükselmesi, Hollanda gibi alçak bölgelerde tarım arazilerinin tuzlanması tehlikesini artırıyor, bu da verimi %20-30 düşürebilir.

Kuzey Avrupa’da ise tablo biraz farklı. Baltık ülkeleri (Letonya, Litvanya, Estonya) ve İskandinavya’da uzayan büyüme mevsimleri, buğday, arpa ve hatta mısır gibi ürünlerin üretimini %15-25 artırabilir. Letonya’da buğday üretimi son yıllarda zaten artış gösterdi. Ancak, bu avantajlar, ani soğuk dalgaları, seller ve aşırı yağışlarla gölgeleniyor. Örneğin, 2021 Almanya selleri, tarım bölgelerinde milyarlarca avro zarara yol açtı. Baltık ülkelerine tarımsal üretimin kayması teorik olarak tartışılıyor, ancak lojistik maliyetler, altyapı eksiklikleri ve kültürel bağlar (örneğin, zeytinyağının Akdeniz kimliği) bu geçişi zorlaştırıyor. Baltık’ta tarım arazilerinin ölçeği, Güney’in yoğun üretim kapasitesini karşılayamaz, ve zeytin gibi ürünler bu iklimde yetişemez.

Hayvancılık sektörü de iklim değişikliğinden nasibini alıyor. Güney Avrupa’da sıcaklık stresi, süt sığırlarının verimini %20-35 düşürüyor, çünkü yüksek sıcaklıklar yem tüketimini azaltıyor ve üreme döngülerini bozuyor. Kuraklık, yem bitkisi üretimini %20-30 azaltarak maliyetleri artırıyor; bu, et ve süt fiyatlarını %15-25 yükseltebilir. Daha sıcak ve nemli koşullar, mavi dil gibi vektörel hastalıkların %40 daha yaygın hale gelmesine yol açıyor, bu da veteriner harcamalarını artırıyor. Kuzey’de, özellikle Baltık ülkelerinde, serin iklimler sıcaklık stresini azaltıyor ve mera kalitesi daha iyi korunuyor. Örneğin, Estonya’da süt sığırcılığı son yıllarda büyüdü. Ancak, Baltık ülkelerinde hayvancılığın Güney’in yoğun üretimini karşılayacak altyapısı sınırlı; lojistik ve iş gücü eksiklikleri, büyük ölçekli bir kaymayı imkânsız kılıyor.

2050’ye doğru, Avrupa Birliği’nin (AB) Yeşil Mutabakatı, tarım ve hayvancılığı dönüştürmek için kapsamlı bir çerçeve sunuyor. AB, 2030’a kadar pestisit kullanımını %50 azaltmayı, tarım arazilerinin %25’ini organik tarıma ayırmayı ve çiftçilere iklim dostu teknolojiler için destek sağlamayı hedefliyor. Güney’de, damlama sulama ve kuraklığa dayanıklı tohumlar gibi adaptasyon stratejileri yaygınlaşıyor; bu teknolojiler, verim kayıplarını %10-15 azaltabilir. Hayvancılıkta, metan emisyonlarını %20-30 düşüren yem katkı maddeleri ve organik otlatma sistemleri teşvik ediliyor. Baltık ülkelerinde seracılık ve tarım yatırımları artıyor, ancak bu çözümlerin maliyeti yüksek; küçük çiftçiler için erişim zor. Örneğin, bir damlama sulama sisteminin kurulumu çiftlik başına 50.000 avroyu bulabilir. AB’nin 1 trilyon avroluk yeşil fonu, bu teknolojilere yatırımı hızlandırsa da, finansman eksikliği gelişmekte olan ülkelerde adaptasyonu sınırlıyor.

Ekonomik ve toplumsal etkiler, bu dönüşümün kaçınılmaz bir parçası. Gıda fiyatlarındaki %20-40’lık artış, düşük gelirli haneleri zorlayacak; örneğin, zeytinyağı fiyatları son yıllarda %15-20 yükseldi. Sağlık sistemleri, sıcaklık kaynaklı solunum hastalıklarının %30 artması ve sıtma gibi vektörel hastalıkların kuzeye yayılmasıyla harcamalarını %15-20 artıracak. İklim kaynaklı göç, Afrika ve Orta Doğu’dan AB’ye yıllık 1-2 milyon kişilik akımlara yol açarak sosyal gerilimleri tırmandırabilir. İş gücü etkileniyor; sıcaklık dalgaları, tarım ve inşaatta verimliliği %20 düşürürken, seller küçük işletmelere milyarlarca avro zarar veriyor. Ancak, bu kriz aynı zamanda fırsatlar sunuyor. Yeşil teknolojiler, tarım ve hayvancılıkta yeni iş alanları yaratabilir; örneğin, organik tarım teknisyenleri ve seracılık uzmanları için 2050’ye kadar 1 milyon yeni iş imkânı doğabilir. Yenilenebilir enerjiye geçiş, enerji maliyetlerini uzun vadede %10-15 düşürebilir, bu da tarım işletmelerinin giderlerini hafifletebilir. Baltık ülkelerindeki tarımsal büyüme, yerel ekonomileri canlandırarak kırsal bölgelerde refahı artırabilir. Eğitim ve yeniden becerilendirme programları, çiftçileri yeni teknolojilere adapte ederek iş kayıplarını %20-30 azaltabilir.

Sonuç olarak, küresel ısınma ve iklim değişikliği, Avrupa’nın tarım ve hayvancılık sektörlerini 2050’ye kadar yeniden tanımlayacak. Güney’deki verim kayıpları ve Kuzey’deki fırsatlar, üretimin coğrafi dağılımını değiştirebilir, ancak tam bir kayma mümkün değil. AB’nin Yeşil Mutabakatı, adaptasyon ve sürdürülebilirlik için bir yol haritası sunuyor, ancak maliyetler ve erişim eşitsizlikleri zorluk yaratıyor. Ekonomik olarak, gıda ve enerji fiyatlarındaki artışlar haneleri zorlasa da, yeşil teknolojiler yeni iş fırsatları yaratacak. Toplumsal düzeyde, göç ve eşitsizlik riskleri artsa da, eğitim ve inovasyonla bu etkiler hafifletilebilir. Avrupa, bu krizi bir fırsata çevirmek için teknoloji, iş birliği ve kararlılık birleştirmeli. Çiftçiler, bilim insanları ve bizler, bu yeni dünyada gıda güvenliğini ve sürdürülebilirliği sağlamak için birlikte çalışmalıyız.

Ant Gökçek, 22 Temmuz 2025 - Vilnius